GİRİŞ

Türkiye sağlık hizmet sistemi olarak bir değişimi yaşamaktadır. Bu değişim sırasında daha önce hizmeti üstlenmiş olan çeşitli kamu kurumları, bir yandan verdikleri hizmetin kapsam ve niteliğini değiştirirken, diğer yandan da hizmet ancak "bir bedel ödenirse" yararlanabilir hale getirilmiştir. Bu "bedel" ise hem bir "sigorta" ile hizmet gereksinimi doğmadan, hem de hizmetten yararlanırken başvuru karşılığı ve katkı payı şeklinde ödenecektir.

Bu durum bir yandan hizmete ulaşmayı ve yararlanmayı olumsuz etkilerken, diğer yandan da hizmet sunumunda rol alan çok sayıda "ticari yapının" sağlık alanına girmesine yol açacaktır. Bu "ticari yapılar" kuşkusuz yatırımlarının karşılığını almak isteyecek, dolayısıyla "çok kazanmak" için, iş yaptıkları alanın kural ve ilkelerini daha az gözeteceklerdir. Bunun sonucunda da sağlık hizmetlerine ulaşamama, gerektiği gibi yararlanamama, hizmete ulaşıldığı sırada da sağlık ve tıp mesleğinin ilke ve kuralları dışında tutum ve davranışlarla karşılaşma biçiminde somutlaşan "sağlık hakkı ve hasta hakları ihlâlleri"nin daha sık ve yoğun yaşanması söz konusu olacaktır. Bu durum benzer uygulamaların olduğu ülkelerde daha önce gözlenmiştir.

Böylesi "ticari" bir yaklaşım daha çok hekim ve sağlıkçıya gereksinin doğurmakta, onların yetiştirilmesi süreçlerindeki eksiklik ve yanlışlıklar sonucu, iyi yetişmemiş personelin verdiği hizmet de benzer biçimde yaşanan "hak ihlâllerini" çoğaltmaktadır.

Ülkemizde "sağlık hakkı" anayasal bir hak olup çeşitli düzenlemelerle koruma ve garanti altına alınmıştır.

"Hasta ve hasta yakını hakları" ise ülkemizde ilk kez 1998'de yayınlanan "Hasta Hakları Yönetmeliği"nin ardından toplumun daha fazla gündemine girmiştir.

Sağlık Bakanlığı bu yönetmeliğin bir gereği olarak 2003-4'den başlayarak kamuya ait sağlık kurumlarında "sağlık kurumlarında hasta hakları birimleri ve hasta hakları kurulları" kurulması uygulaması gerçekleştirmektedir. Bu uygulamanın bir gereği olarak, bu yapılanmaların olduğu yerlerde "hasta hakları konusunda bir sivil örgütlenme"nin oluşması arzu edilmektedir. Ancak ne yazık ki bu alandaki örgütlenmeler çok yavaş olmuştur.

Kurulan örgütler yeterince desteklenmediği gibi, bunları oluşturmaya yönelik çaba ve destekler de sınırlı kalmıştır.

İşte tam bu noktada bizler oluşturduğumuz platform olarak bu tür sivil örgütlenmelerin sayılarının arttırılması, yaygınlaştırılması ve etkinleştirilmesi için çaba göstermekteyiz. Kamusal olarak bu örgütlenmelerin geliştirilmesinde her açıdan büyük yarar bulunduğunu düşünüyoruz. Bu çabalarımızı duyarlı ve ilgili kesimlerle birlikte sürdürme dileğindeyiz.

Bu nedenle Hasta Hakları Platformu içinde yer alan başta "Sağlık Hakkı Hareketi Derneği" ve "aktivistleri" olmak üzere gerek ilişkide olduğumuz gönüllü ve aktivistlerimizin bulunduğu, gerekse bu konuda bir örgütlenme çabası içinde olmak isteyen kişi ve kurumlara yönelik bir rehberin hazırlanmasının yararlı olduğunu düşündük.

Bu rehber çok genel hatlarıyla söz konusu örgütlenmenin nasıl gerçekleştirilebileceği konusunda bazı ipuçları vermek amacıyla hazırlanmıştır.

Her örgütlenme kuşkusuz, onu gerçekleştirildiği yerelin özellikleri ve onu gerçekleştiren kişilerin, bilgileri, alışkanlıkları, daha önceki deneyimleri doğrultusunda farklılıklar gösterebilir.

Bu nedenle bu rehberin ancak bir "fikir veren metin" olarak kabul edilmesinde yarar vardır.

Rehberde yer alan konularla ilgili olarak her türlü iletişim yolunu kullanarak bizimle bağlantıya geçebilir, siz de kendi deneyimlerinizi burada paylaşmak üzere bize iletebilirsiniz.

İLK ADIM: KONUYLA İLGİLİ BİLGİLERNİZİ GÖZDEN GEÇİRİNİZ:

Öncelikle bu siteden, burada linki verilen diğer sitelerden ve kaynaklardan "sağlık hakkı ve hasta hakları" konusundaki bilgilerinizi gözden geçirip tazeleyiniz.

Hem sağlık hizmetlerinden yararlanırken karşılaştığınız sorunlar, hem de medya aracılığıyla bilgilendiğiniz kimi haberler de sizlerin bu konudaki bilgi gereksiniminizi yönlendirecek, hem de duyarlığınızın artmasına yol açacaktır.

İKİNCİ ADIM: AMACINIZI NET OLARAK BELİRLEYİNİZ!

Bizim bu örgütlenmeleri oluşturma amacımız şudur:

Nitelikli, iyi ve doğru bir sağlık hizmeti her yurttaşın ve insanı temel bir gereksinimidir.

Bu hizmetlerin sunumu sırasında, kurumların olanak ve çabalarının izlenmesi, yapılanların ve yapılmayanların ortaya konulması, herhangi bir sorun yaşanmadan önce hizmetin denetlenmesi, sorun olan noktalara etkin müdahalelerin yapılması çok önemlidir. Kurumlar kendi organ ve araçlarıyla bunları yapsalar da; "kamu adına, hizmetten yararlananların ve vatandaşın" bu süreçlere katılması gerektirdiği, hem demokrasinin hem de doğru yönetim anlayışının bir gereğidir.

Bu işlevleri yerine getirecek olan "sağlık hakkı ve hasta hakları örgütlenmeleri"nin tüm ülkede sayıca çoğalması, yaygınlaşması, etkinliğinin arttırılması ve sağlık hizmet sürecine aktif olarak katılmasının sağlanması herkesin üzerinde birleştiği temel bir amaç olmalıdır.

Bu amaç doğrultusunda gerçekleşecek örgütlenmelerin hedefleri de şunlar olmalıdır:

*Özellikle "yataklı sağlık kurumu" olan tüm il ve ilçelerde ve mümkünse her "sağlık kurumu çevresinde" bir "sivil örgütlenme" olarak, etkinlik gösteren en azından birer "sağlık hakkı ve hasta hakları derneği" kurulması,

*Bu derneklerin birbirleriyle ilişki kurmaları, birbirlerine bilgi ve deneyimlerini aktarmaları ve benzer konularda birlikte davranmalarının sağlanması,

*Sağlık hakkı ve hasta hakları konusunda toplumun bilgilenmesinin sağlanması ve toplumun kendi yararı doğrultusunda hizmetle ilgili taleplerde bulunması ve bunu dile getirmesi ve yapılan olumlu değişiklikleri desteklerken, olumsuz yaklaşımlara karşı ortak tepki göstermesinin sağlanmasıdır.

Oluşan örgütler bu hedefler doğrultusunda şu dört çalışmayı birlikte ve bir arada yapmayı bir iş ve görev olarak kendi önlerine koymalıdırlar:

1.Sağlık Hakkı ve Hasta Haklarıyla, sağlık kurumlarında sunulan sağlık hizmetleri konusunda sağlık hizmetlerinden yararlanan herkesi bilgilendirmek, böylelikle toplumun "sağlık hakkı ve hasta hakları bilgisine sahip olması ve bilincine erişmesi" için gerekli eğitim çalışmalarını yapmak,

2.Sağlık hizmetinin verildiği kurumları ve süreçleri düzenli olarak izlemek ve bu çalışmalara hasta ve yakınlarının talepleri doğrultusunda şekillendirilmesi için yol gösterici olmak ve onlarla birlikte daha etkin müdahalelerde bulunmak,

3.Sağlık hizmetleri sırasında karşı karşıya kalınan hak ihlâllerini genel olarak saptayarak kamuoyuna yansıtmak ve bunların yaşanmaması için savunuculuk görevi yapmak,

4.Herhangi bir biçimde hak ihlâline uğrayan kişi ve yakınlarına, bu haklarıyla ilgili olarak hak arama ve başvuru mekanizmaları konusunda bilgi vermek, başvuruda bulunmayı özendirmek ve başvuruda bulunanlara teknik olarak yardım ve destekte bulunmak.

Siz de bu amaç ve hedefleri paylaşabilir ya da buna ek olarak başka amaçları hedefleyebilirsiniz.

Ancak yalnız "bir de böyle bir örgütlenme olsun" ya da "ben/biz böyle örgütün sahibi olalım" diye düşünüyorsanız, bu düşüncenizi bir daha gözden geçirmenizi öneririz.

ÜÇÜNCÜ ADIM: KİMLERİN İLGİLENEBİLECEĞİNİ ARAŞTIRINIZ.

Araştırma aşaması'nda şu soruların yanıtlarını bulmaya çalışmalısınız:

a)Bu yerelde bu alanda çalışan herhangi bir örgütlenme veya örgüt birimi var mı?

b)Diğer ilişkili örgütlerin bu konuda herhangi bir faaliyet ya da herhangi bir çalışması var mı?

c)Kamu sağlık kurumlarının "hasta hakları" konusundaki faaliyetleri nelerdir?

d)Bu yerelle ilgili olarak yaşanmış bir "sağlık hakkı ve hasta hakları ihlâli" örneği burada gerçekleşmiş mi?

e)Bu konuda yerel medyanın ilgisi nedir?

f)Bu konuda önde çıkan kişi ya da kuruluşlar var mı?

g)Toplumsal olarak bu alanın bu yereldeki "önceliği" nedir?

Bu sorulara yanıt verirken doğal olarak konuyla ilgili çeşitli kesimlere ulaşmanız gerekecektir. Bu konuda da böyle bir örgütlenme içinde öncelikle; sağlık hizmetlerinden daha sık ve yoğun yararlanan kişiler olmak üzere toplum içinde bulunan duyarlı herkes olmalıdır.

Bu gerçekten yola çıkarak böyle kişiler ve eğer varsa onların bu gruplara yönelik olarak kurdukları örgütlerin çevrenizde olup olmadığını araştırınız. Bu bağlamda şunları araştırmalısınız:

·Sakatlar, sakatlarla ilgili örgütlenmeler,
·Kronik hastalıkları yaşayan kişiler ve bu hastalıklarla ilgili örgütlenmeler,
·Çalışan ve ev kadınları, kadınların oluşturduğu çeşitli örgütler,
·Çocuklarla ilgili her türlü örgütlenme,
·İşçi ve memur emeklileri ve emeklilerle ilgili örgütlenmeler.

İkinci önemli sivil grup genel ve özel çeşitli konularda oluşmuş "insan hakları ve hak arama" örgütlenmeleridir. Eğe çevrenizde bu anlamda oluşmuş örgütler varsa onların yönetici ve üyeleriyle bağlantıya geçmelisiniz.

Üçüncü temel grup, sağlık hizmeti sunanlar ve bu sunumda görev alan çalışanlar ve onların mesleki, özlük ve ekonomik hak temelli örgütler ve yeleridir. Bu grup içinde sağlık alanının meslek odaları, sendikaları, uzmanlık alanlarının çeşitli dernek ve benzeri örgütlenmeleri bulunmaktadır.

Dördüncü grup bulunduğunuz yerdeki insanlara topluca ulaşabilmenizi sağlayacak olan yerel medyadır. Bu alanda da başta yerel gazeteler ve onların yayıncıları ile muhabirleri olmak üzere, yerel radyolar ve televizyonlarla onların programcıları bulunmaktadır.

Eğer varsa sağlık alanıyla ilgili olanlar başta olmak üzere akademik kurumlarla temsilcileriyle ilgili bilgi toplamak da yararlı işbirliklerine kapı açabilir.

Benzer biçimde bu faaliyetinizi, iliniz Sağlık Müdürlüğü'nde görev yapan Hasta Hakları İl Koordinatörü'nü ziyaret ederek bildirebilir, onun öneri ve desteğini isteyebilir, özellikle bir uygulayıcı ve ildeki sağlık kurumlarında kurulmuş bulunan "hasta hakları kurulları"nda görev yapan varsa sivil temsilcilere ulaşmak için aracılık etmesini isteyebilirsiniz.

Son grup, toplumun önde gelen ve adından sık söz ettiren örgütlerle, çeşitli kesimlerin yerel (mahalli) örgütlenmeleri ve inisiyatifler ve onların yöneticileridir. Bu yapıların sahip oldukları deneyimle böyle bir örgütlenme konusunda ciddi katkıları söz konusu olabilir.

Bu araştırma sonucunda bu kişi ve gruplarla ilgili bilgi toplanması yanında bu kesimlerle ilişki içinde bulunan ve aracılık yapacak kişilerin de kimler olabileceği araştırılmalı ve kaydedilmelidir.

Bu aşamada bizlerle bağlantıya geçip, bulunduğunuz bölgede daha önce bu konularda çalışmaları olan, herhangi bir eylem ve etkinlikte bulunan ve bizimle bağlantıya geçmiş kişiler olup olmadığını bizlere de danışabilirsiniz.

DÖRDÜNCÜ ADIM: İLGİLİ KİŞİLERLE BAĞLANTI KURUP BULUŞUNUZ.

"Araştırma aşaması" içindeyken bir yandan araştırırken bir yandan saptadığınız kişilerle ilişkiye geçip küçük buluşmalar gerçekleştirmeli, bu amaçla sağlık hizmetlerinin sunulduğu, yönetildiği yerlerde ziyaretler gerçekleştirmelisiniz.

Yine bu sırada yerel medyaya konuyla ilgili çağrı mesajları gönderebilir, konunun önemini ortaya koyan yazılı, sözlü küçük paylaşımlarda bulunabilirsiniz. Bu çalışmalar size küçük bir çekirdek grup oluşturma konusunda yarar sağlayacaktır.

"Araştırma aşaması"ndaki tüm kesimlerle ilgili araştırmalarınız tamamlandığında ise oluşturduğunuz "çekirdek grupla" önceden planlayıp randevu alarak, bu saptadığınız kişi ve kesimlere ziyarette bulunmalısınız.

Bu ziyaret sırasında önce ilgili kişi ve kuruluşlarla tanışma, kendini tanıtma, amacınızı, gereksiniminizi ve yapmaya çalıştıklarınızı anlatmalısınız. Onların bu konudaki görüş ve yaklaşımlarını öğrendikten sonra eğer bir benzerlik veya koşutluk varsa, onların ilgi, katkı, katılım ve desteğini isteyiniz.

Eğer ziyaret ettiğiniz yapılar bir kurum ya da örgütse, onların adına bu çalışmaya kimlerin katılacağını sorup iletişim ve bağlantı bilgilerini alınız.

Böylelikle bu tür bir çalışmaya katılmayı kabul eden ve böyle bir çalışmaya katılacak olanların iletişim bilgilerinin de bulunduğu bir "liste" oluşturunuz ve onları listeye kaydederken, kendilerine belirli aralıklarla ulaşıp bilgilendiriniz.

BEŞİNCİ ADIM: ÇEŞİTLİ TOPLANTILAR DÜZENLEYİNİZ.

Katılım ve desteğini aldığınız kişi ve örgütlerle küçük grup toplantıları düzenleyiniz. Bu toplantılarda bir yandan konuyla ilgili bilgilerinizi tazelerken, bir yandan da örgütlenme doğrultusunda bir "yol haritası" oluşturunuz.

Mümkünse bu toplantıların her birini, farlı bir örgütlenme veya kesimin bulunduğu yerlerde gerçekleştiriniz. Böylelikle rastlantısal olarak oralarda bulunan kişileri de çalışma içine katma olanağı bulmuş olacaksınız.

Bu aşamada "sağlık hakkı ve hasta hakları" konusunun ele alındığı küçük seminerler ya da konferanslar da yapabilirsiniz. Koşullar uygunsa bu etkinliklere bizler katılabilir veya bağlantımız olan uzman kişilerle sizlerin bağlantınızı sağlayabiliriz.

ALTINCI ADIM: MEDYA ARACILIĞIYLA TOPLUMA ULAŞINIZ

Yerel medya kuruluşları ziyaret edilerek, konuyu onlara anlatılmak ve yayınlarında bu konuyu işlemeleri konusunda işbirliği yapmalarını talep etmek önemlidir. Gerekli dokümanlar sunulabilir, konunun işlendiği programlarla ilgili onların yaptıkları veya yapabilecekleri etkinlikler belirlenebilir. Bunlara katkı için gerekli bağlantılar kurulabilir, kaynak kişilerle yayın kuruluşlarının ilişkileri sağlanabilir. Özellikle radyo ve tv yayını yapan kuruluşlarla, canlı ya da bant yayınlarla konunun halka duyurulması bu aşamada çok yararlı olabilir.

Medya kuruluşlarının yayınlarında, konunun amacı, içeriği, anlam ve önemi, yerel özellikler ve gereksinimler göz önüne alınarak anlatılmalı, bu örgütlenme faaliyetiyle ilgili yapılanlar ve yapmaya çalıştıklarınız, benzer örneklerini de dile getirerek topluma ulaştırılmalıdır.

Bu amaçla yazarları ziyaret edebilir, .çeşitli makaleler yazabilir, konuyla ilgili bilgi birikimine sahip kişilerin konuk olduğu sohbet programları düzenleyebilir, ya da mevcut programlarda bu konuların işlenmesi için programcılara uygun konuklar bulabilirsiniz.

Beşinci adımdaki çalışmalar ve bu programlar sırasında daha ileri bir tarihte gerçekleştireceğiniz bir "genel toplantı"nın da gününü, yerini ve saatini bildiriniz ve bunun herkese açık bir toplantı olduğunu, katkı, katılım ve destek beklediğinizi duyurunuz.

YEDİNCİ ADIM: HALKA AÇIK "SAĞLIK HAKKI VE HASTA HAKLARI" KONFERANSI DÜZENLEYİNİZ.

Konuyla ilgilenen bir yapının çatısı altında ya da örgütlenme girişimi olarak bağımsız olarak, halka açık bir "Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları" konulu bir konferans düzenleyiniz.

Böyle bir etkinlik, çalışmanızın ciddiyetini göstereceği gibi, konuya toplumun vereceği tepki açısından da önemli bir veri sağlayacaktır.

Bu konferansa sağlık alanında her düzeyde hizmet veren sağlık çalışanları yanında, sağlık hizmetlerinden yararlanan yurttaşlar da katılabilmelidir. Konferansta önce "sağlık hakkı ve hasta hakları" konusu işlenmeli, sonrasında da izleyici ve vatandaşın soru ve sorunlarına yanıt verilmeye çalışılmalıdır.

Böyle bir konferansta konuşacak kişilerin bulunması konusunda bizler destek ve yardımcı olabiliriz.

SEKİZİNCİ ADIM: BİR "GENEL KURULUŞ TOPLANTISI" DÜZENLEYİNİZ.

Herkesin katılabileceği bir tarihte ve katılım açısından sorun olmayacak bir yerde bir "genel kuruluş toplantısı" düzenleyiniz. Bu toplantı sırasından yine amacınızı, konunun içeriğini, anlam ve önemini anlatınız ve yapılması gerekenleri ortaya koyarak, katılan herkesin düşünce ve önerilerini dile getirmesini sağlayınız.

"Genel Kuruluş Toplantısı"nın tarih ve zamanını bizlere bildirirseniz bizler de sizlere destek olmak üzere aranıza katılabilir, kendi deneyimlerimizi ve başka yerlerdeki örnekleri sizlere anlatabiliriz.

Bu toplantı sırasında daha sonra gerçekleştirilecek resmi kuruluş işlemleri için görev alacak ve hatta kurucu olabilecek kişileri de belirlemeye çalışınız.

DOKUZUNCU ADIM: RESMİ İŞLEMLERİ VE KURULUŞ HAZIRLIKLARI.

Bu kişiler kendi aralarında yapacakları programla bir süre daha sık bir araya gelmeli, yapılacak işleri, nasıl yapacaklarını, derneğin tüzüğünü oluşturmalı ve resmi işlemleri tamamlamalıdır.

Dernek tüzüğü konusunda tarafımızca hazırlanmış ve aşağıda linki verilen tüzükten yararlanabilirsiniz. Gerçek kişiler kurucu üye olabildiği gibi, sağlık alanında veya konuyla ilgili diğer örgütler de gösterecekleri temsilciler aracılığıyla tüzel kişi olarak "kurucu" olabilirler.

Mevcut yasal düzenlemelere göre kurucu üyelerin en az yedi kişi olması gerekmektedir.

Kuruluş başvurusu için gerçek kişilerin "TC Kimlik No"larının da yer aldığı bir nüfus kağıdı fotokopisi gerekmektedir.

Tüzel kişilik olarak kurucu olacak olan örgütler ise bu konuyla ilgili bir Yönetim Kurulu kararı almaları ve tüzel kişiliğin adres bilgileriyle temsilcisinin kimlik bilgilerini içeren bir yazı vermeleri gerekmektedir.

Derneğin resmi olarak kurulabilmesi için bir de dernek merkezinin buluncağı bir adres gerekmektedir. Bu adres kurucu üyelerden birisinin ev ya da ofis adresi olabileceği gibi, örgütlenmeye destek olan gerhangi bir yapılanmanın bir odası veya ayrı bir bölümü de olabilir.

Bu konularla ilgili ayrıntılı form ve bilgileri http://www.dernekler.gov.tr adresinden edinebilirsiniz.

ONUNCU ADIM: RESMİ OLARAK KURULUŞ VE İLK ÇALIŞMALAR

Derneğin resmi kuruluşu için, hazırladığınız belgeleri, oluşturduğunuz tüzüğü ve kuruluş bildirim formunu doldurarak ilinizin veya ilçenizin dernekler il müdürlüğüne elden vermeniz gerekmektedir. Bu işlemin tamamlanmasıyla derneğiniz tüzel kişiliğe kavuşmuş olacaktır.

Derneğin kuruluşundan sonra kurucu YK ilk toplantısında derneğin kısa ve uzun vadedeki çalışma programı ve bu programa göre yapılacak işleri planlamalıdır.

Derneğiniz eğer kurulur ve tüzel kişiliğe kavuşursa ve sizler de isterseniz, dernekle ilgili resmi bilgilerinin, yapmayı planladığı ve yapacağı işlerin, şu anda izlediğiniz platformun sitesinden yer alması mümkündür. Daha sonra da derneğin bağımsız bir internet sayfası oluşturulması konusunda gerekli destekler de tarafımızdan sunulabilir.

Yine istendiği takdirde paltform, SHHD ve kurulmuş bulunan diğer benzer derneklerle birlikte ortak çalışmalar, bu çalışmalara ilişkin periyodik raporlama etkinlikleri ve bunun için düzenli ve sürekli iletişim sağlanacaktır.

ÖRNEK DERNEK TÜZÜĞÜ